Emptiness and Infinite Space XIII

1 MEI 2025
20.00 uur 

Op 1 mei continueert Stichting Wim de Haan haar reeks getiteld Emptiness & Infinite Space, waarin we ditmaal in de wereld van de cartografie en architectuur duiken. Te gast zijn kunstenaar Carlijn Kingma en filosoof Arjen Kleinherenbrink, die zich vanuit hun respectieve velden bezighouden met de complexiteit van onze wereld. Die wereld lijkt soms beklemmend groot, vol van ondoorgrondelijke en onzichtbare structuren, met als gevolg dat wij haar maar al te graag reduceren tot abstracties. Door zowel in als uit te zoomen, doen Kingma en Kleinherenbrink beiden op eigen wijze pogingen om voorbij abstracties te bewegen en de eindeloze vertakkingen en onderlinge verbintenissen van onze wereld in kaart te brengen en inzichtelijk te maken. Hoe verhouden de filosofie en de kunst zich tot elkaar in die poging? 

Kingma maakt grote zeer gedetailleerde kaarten waarin ze onder andere de geschiedenis van de mensheid, ideeëngeschiedenissen en de wonderenwereld van het geld visualiseert. Met haar werk ‘Het Waterwerk van ons Geld’ onderzocht ze hoe de financiële wereld functioneert en hoe die verbonden is met het reilen en zeilen van de maatschappij. Door met enorme precisie geldstromen tussen allerlei instituties te tonen, legt ze bloot – aansluitend op bijvoorbeeld de thesis van econoom Thomas Piketty – hoe klassen boven in haar ‘Waterwerk’ steeds rijker worden en zo ongelijkheid structureel toeneemt. Maar in hoeverre valt zo’n complexe wereld nou eigenlijk te representeren? Jorge Luis Borges was daar sceptisch over en schreef ‘[dat, als] de cartografiekunst zo’n graad van perfectie [wil bereiken], de kaart van één enkele Provincie de ruimte van een hele stad [moet beslaan] en de kaart van het Rijk, een hele Provincie.’ 

Maar doet zo’n claim af aan pogingen om dergelijke complexe netwerken inzichtelijk te maken? Filosoof Bruno Latour – waar beide sprekers sterk door geïnspireerd worden – stelde dat zijn aanpak - de Actor-Network-Theory - hem ‘realistischer maakte dan een realist’. Via die theorie kon Latour voorbij abstracties en dualismen bewegen en tonen hoe allerlei hybride assemblages geproduceerd worden. Daarmee werd eveneens een kritische deur geopend; als het blijkt dat we niet vandoen hebben met vanzelfsprekende en onveranderlijke (natuur)fenomenen, dan zouden deze allesbehalve neutrale werelden dus ook anders gecomponeerd kunnen worden. Het in kaart brengen, lijkt dus wel zijn vruchten af te werpen. 

Vanuit de hopeloosheid en leegte die we soms ervaren tegenover een te complexe wereld die we niet denken te kunnen veranderen, zijn er binnen de vertakkingen misschien toch wel vluchtlijnen te vinden die naar oneindige ruimtes en toekomsten kunnen leiden. Die insteek keert ook terug in het werk van Kingma, als zij via het illustreren van utopieën alternatieven poogt te exploreren. Maar is de utopie niet een al lang achterhaald en inmiddels gevaarlijk geworden genre? Of kan de kaart via het verbeelden van publiek-politieke kwesties ons juist helpen weer een weg te vinden en ons prikkelen in denkoefeningen naar mogelijke werelden? 

Carlijn Kingma is kunstenaar, cartograaf en onderzoeker. Ze studeerde architectuur aan de Technische Universiteit Delft. In samenwerking met onderzoekers en journalisten van onder andere De Correspondent en Follow The Money buigt ze zich over complexe maatschappelijke structuren en maakt ze kaarten om die werelden inzichtelijk te maken. Ze ontving voor haar werk de New Babylon Award, de Architecture Drawing Prize, de Dutch Design Award, de Meestervertellerprijs en de Amsterdamse Prijs voor de Kunst. Ze exposeerde in het Sir John Soane’s Museum te London, het Kunstmuseum Den Haag, Rijksmuseum Twenthe, Museum Flehite, Het Boijmans Depot en op Lowlands. Verder vertegenwoordigde ze Nederland op Architectuur Biënnale te Venetië en werden er animaties gemaakt op basis van haar kaarten. 

Arjen Kleinherenbrink is metafysicus & filosofisch antropoloog aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, waar hij ook het programma ‘Philosophy, Politics & Society’ coördineert. Hij verdiept zich in de metafysica van vermogens en disposities, het speculatief en nieuw realisme, het nieuw materialisme, de Franstalige continentale traditie én onderzoekt de mens als ‘verhalen vertellend wezen’. Hij publiceerde onder andere ‘Alles Is Een Machine’ (2017), ‘Avonturen Bestaan Niet’ (2018, met Simon Gusman), ‘Against Continuity – Gilles Deleuze’s Speculative Realism’ (2019) en ‘De Constructie van de Wereld: De Filosofie van Bruno Latour’ (2022).